Nabeschouwing eerste Aurasalon

28 mei 2009

Castrum Peregrini zet de deuren open voor een breder publiek. Het Aura project laat het erfgoed van deze gemeenschap hoor-, voel- en zichtbaar worden in de nieuwe ruimtes op de parterre van de Herengracht 401/Beulingstraat 10. cimg3779Contemporaine kunstenaars, dichters, filosofen en theatermakers krijgen de ruimte geboden om met hun visie een nieuwe betekenislaag toe te voegen aan de bestaande tradities, verhalen, voorwerpen en personages van onze stichting. Om op dit proces te kunnen reflecteren organiseren wij salonavonden met de deelnemende kunstenaars en gastsprekers. Bij deze gesprekken staat de Aura idee van de Duitse filosoof Walter Benjamin centraal.

Als inleiding van de salonavond van 28 mei jl. liet de curator van de Aura tentoonstelling, Michiel van Iersel, het publiek delen in zijn enthousiasme over het fenomeen Castrum Peregrini. Michiel sneed een gevoelig thema aan: hoe verhoudt zich het intieme, persoonlijke, vriendschappelijke tot het publieke domein. M.a.w., hoe kan men de wereld van Castrum Peregrini, die gedijt achter de coulissen van het toneel van alledag, tot onderwerp maken? Ik moest Michiel toegeven dat het best even wennen is om zich bloot te stellen aan een publiek waarmee we in eerste instantie geen directe band hebben. Maar wij geloven erin dat ons gezamenlijk werken en wonen alleen dan in de toekomst kan groeien wanneer wij onze handelingsruimte delen, vergroten en verdiepen. Het letterlijk los laten van objecten waaraan je cimg3811hangt is niet het echt moeilijke. Een voorbeeld is industrieel ontwerper Chris Kabel die enkele meubelen uit de Komturei door de shredder haalde en dan in een nieuwe vorm goot en andere met een zandstraal behandelde. Het zijn trouwens schitterende stukken geworden, te zien in de tentoonstelling. Moeilijk wordt het pas als de eigen leefruimte en privésfeer plotseling onderwerp van publieke interesse wordt. Dat staat op gespannen voet met elkaar, als je bedenkt dat alles bij Castrum Peregrini in beginsel uit een relatief hechte vriendengroep is ontstaan. Persoonlijk staat dan tegenover gemeengoed, terwijl het persoonlijke is waarvoor we gaan. Tot de dag van vandaag is Castrum Peregrini een onderdak voor een groep vrienden die samen met Gisèle leven en de stichting runnen. Een afgesloten, hermetische wereld beschikbaar stellen aan de maatschappij zonder de oorspronkelijkheid ervan aan te tasten mag dan een onmogelijkheid zijn, wij vinden het de moeite waard om een nieuwe vorm van organisatie te creëren waarin in ieder geval de beginselen van de stichting verankerd liggen, toen Gisèle en Wolfgang Frommel elkaar ontmoetten tijdens WOII. Daarbij vinden wij het volkomen legitiem, zelfs noodzakelijk, om geschiedenis vanuit onze situatie te bekijken, die in het hier en nu ligt. Alleen dan blijft geschiedenis haar betekenis behouden. Om de Italiaanse schrijver Thomaso de Lampedusa te parafraseren uit zijn roman De Tijgerkat: “soms moet alles veranderen opdat alles hetzelfde blijft”.

conrad-van-de-wetering

Conrad van de Wetering, vertaler van Claus Victor Bock "Untergetaucht unter Freunden" was te gast en werd getekend door Neel Korteweg

Claus Victor Bock, die vorig jaar is overleden, was een oud onderduiker die na 40 jaar weer op zijn onderduikadres was komen wonen. Zijn appartement aan de Beulingstraat was dat van een geleerde, vol boeken en prenten. Het wordt nu verbouwd. Michael Defuster, directeur van Castrum Peregrini, zal daar binnenkort gaan wonen. Voordat we de woning leeg hebben gehaald heeft Amie Dicke de contouren van zijn werkkamer vastgelegd. Er is een pasvorm van plasticfolie overgebleven, een schemer van herinnering, een sterk fascinerend beeld.

Architect en rijksadviseur infrastructuur Ton Venhoeven tekende in zijn bijdrage aan deze salonavond een denkweg via Joodse geschriften, Darwin en Nietzsche naar de filosofie van Walter Benjamin en de betekenis van film en architectuur. Met een veeg teken naar Castrum Peregrini wees hij daarbij naar het gevaar van het kopiëren van zgn. micronetwerken, bestaande infrastructuren en netwerken van een bepaalde gemeenschap. Deze kunnen alleen dor middel van vernieuwing authentiek blijven. Het epigonale leidt nergens toe. Aan wie vertelt hij het…

joachim-umlauf

Joachim Umlauf, door Neel Korteweg

Vervolgens presenteerde Joachim Umlauf , directeur van het Goethe Institut, in een notendop de samenhang van het werk van Walter Benjamin. Zijn bijdrage was een smaakmaker om het werk van Benjamin te ontdekken. Het werk van Benjamin heeft een zeer hoog politiek gehalte, dat zijn oorsprong vindt in het Marxisme. Benjamin wees bvb. op de gevaren van de esthetisering van de politiek, waardoor hij een waarschuwer voor het fascisme werd,- en vervolgens diens slachtoffer. Joachims bijdrage riep vele vragen op en ik was graag nog met hem en het publiek in gesprek gegaan. Ik had ook Michiel nog willen vragen of zijn werk aan het Aura project zijn beeld en idee van Walter Benjamin heeft doen veranderen. Moeten wij Water Benjamin opnieuw door het huis sturen met een andere focus en verkennen wat er te ontdekken valt?

Renee van Marissing heeft haar ontdekkingen uit de wereld van Castrum Peregrini in een hoorspel gevangen. Dat werd muzikaal vertolkt door Allerd van den Bremen. Het hoorspel is tijdens de tentoonstelling in de kluis van de projectruimte te horen. Daar kun je ook het stilleven zien waarop het geïnspireerd is, een stilleven dat voordien in een kunstboekenkast stond. De live uitvoering gaf je kippenvel, heel mooi.. Mijn gedachten gingen op reis in een fantastische, wonderbaarlijke en bedreigde geheime wereld. We gaan de digitale versie van het hoorspel snel als stream hier toegankelijk maken. Nu kun je het nog op de tentoonstelling beluisteren: afgesloten van de buitenwereld, de hemel in.

 

Erik Lindner door Neel Korteweg

Erik Lindner door Neel Korteweg

Erik Lindner, de dichter, verhaalde over zijn verblijf in het Spaanse grensdorpje Portbou in de Pyreneeën, waar Walter Benjamin zelfmoord pleegde. Hij las eigen werk uit die tijd voor en liet zien wat voor betekenis Walter Benjamin in zijn leven en werk had, wat het met hem deed, met zijn gedachtes,- en zijn bril….

Het was een energieke avond, vol en intensief, met enkele adempauzes. Aan het slot, tijdens het optreden van Machinefabriek, kon ik mediteren over alle woorden en indrukken tot dan toe en me weg te laten zinken in de klankruimtes die minutieus opgebouwd aan de citer en elektronische apparatuur werden ontlokt. ‘Dames en heren: de machinefabriek’, zo riep Juha van ‘t Zelfde in het begin en inmiddels is over het optreden veel getwitterd.

Menig bezoeker had ik graag nog gesproken en van gedachten gewisseld. Hier is nog de kans.cimg3829

Het Parool, vrijdag 22 mei 2009

parool

parooltekst2

Het aura van Castrum in het tijdperk van transformatie..

Hoezo koos Michiel van Iersel voor deze projecttitel? Lees het hieronder.

Het woord ‘aura’ in de titel van het kunst-project verwijst naar de Duitse literatuurcriticus en cultuurfilosoof die Walter Benjamin die dit begrip in de jaren ’30 van de vorige eeuw als eerste gebruikte. De theorieen van Benjamin over het ‘aura’ van de kunst en zijn tragische levensloop vertonen veel raakvlakken met Castrum Peregrini en met het leven en werk van Stefan George (zie eerdere post op deze weblog). In zijn beroemde essay ‘Het kunstwerk in het tijdperk van zijn technische reproduceerbaarheid’ bracht Walter Benjamin in 1936 het begrip ‘aura’ in verband met de kunst(enaar). Ook in andere artikelen en brieven heeft hij het erover en probeert hij het te duiden met begrippen als de authenticiteit, uniciteit, en autoriteit van het originele kunstwerk.

walter-benjamin-en-aura

Door de opkomst van nieuwe reproductietechnieken in de decennia voor 1900, zoals fotografie en film, kwam de originaliteit van kunstwerken in het gedrang. Door een foto van een kunstwerk af te drukken in een boek of tijdschrift raakt het losgeweekt van van zijn unieke context. Voor die tijd was kunst hoofdzakelijk bestemd was voor ritueel gebruik in de beslotenheid van de kerk of familiekring. In de nieuwe eeuw zorgde de grootschalige reproductie van kunstwerken volgens Benjamin voor de teloorgang van het aura, van de uniciteit van het originele beeld.

Walter Benjamin kan ook direct in verband worden gebracht met Castrum Peregrini door de haat-liefde verhouding die hij als literatuurcriticus had met (het werk van) Stefan George. Voor zover bekend hebben zij elkaar nooit ontmoet, maar hun persoonlijke geschiedenissen zijn nauw met elkaar verweven. Van de gedeelde liefde voor literatuur en kunst tot de grote invloed van de Nazi’s op hun leven en tevens op hun dood. Ook schreef Benjamin meerdere malen over het werk en leven van George, waarbij hij stevige kritiek uitte op diens rechtse denk- en dichtwijze. Het lijkt (en is) misschien paradoxaal, maar Stefan George vormde een grote bron van inspiratie voor de Joodse onderduikers op de Herengracht, terwijl hij op hetzelfde moment ook veel aanzien genoot van leden van de Nazi-top. Toch kan hem feitelijk niks worden verweten. In 1933, toen de Nazi’s in Duitsland aan de macht kwamen, overleed George. In datzelfde jaar deed Benjamin volgende onheilspellende uitspraak over het dichtwerk van George:”Wenn jemals Gott einen Propheten durch Erfüllung seiner Prophetie geschlagen hat, so ist es bei George der Fall gewesen” (“Als God ooit een profeet heeft gestraft door zijn profetieën in vervulling te laten gaan, dan is het bij George zo geweest” Of zoiets). Hij refereerde hiermee aan de titel van dichtbundel ‘Das Neue Reich’, waarin de Nazi’s een voorbode van hun eigen Duizendjarig Rijk zagen.

george-vs-benjamin

Op basis van Benjamin’s analyse van het aura, kan mogelijk ook het charisma en de bekendheid van Stefan George in (het vooroorlogse) Duitsland worden verklaard. Ook kunnen de theorieën van Benjamin licht werpen op de mysterieuze aantrekkingskracht die George en Castrum Peregrini sinds het begin uitoefent op intellectuelen en kunstenaars, van Beckmann tot Baselitz. Wat maakt Castrum zo uniek? Vormen de vele tradities, rituelen en mythes het ‘aura’ van Castrum Peregrini? Wat blijft er over van dit aura als Castrum zich geleidelijk meer open zal stellen voor invloeden van buitenaf? Kan deze website iets van de magie overbrengen, die je ervaart als je voor het eerst het pand aan de Herengracht betreedt? En kan het aura überhaupt wel behouden worden wanneer je, in de woorden van Walter Benjamin, aanneemt dat ‘het ware beeld van het verleden voorbij glipt’? Deze en andere vragen spelen een belangrijke rol binnen het Aura-project.

Herengracht 401 ca. 1890 door G.H.Breitner

Naast de (kunst)theorieën van Walter Benjamin kan ook zijn persoonlijke leven in het licht van Castrum Peregrini worden bekeken. Zijn tragische dood door zelfmoord had mogelijk voorkomen kunnen worden als hij tijdig een onderduikadres had gevonden. Wat nou als hij niet via Spanje de oprukkende Nazi’s had proberen te ontsnappen, maar vanuit Frankrijk naar Nederland was gevlucht? Op 7 september 1940 huurde Gisele een etage aan de Herengracht. Nog geen drie weken later, op 27 september, maakt Benjamin een einde aan zijn leven. Zou hij de oorlog hebben kunnen overleven als hij Castrum had weten te bereiken? Het had gekund, maar we zullen het nooit weten. Als gedachte-experiment is het wel interessant en het roept de vraag op of Castrum in de toekomst onderdak kan bieden aan kunstenaars en intellectuelen die tijdelijk onderdak zoeken? Het Aura-project vormt namelijk ook het begin van een zogenaamd ‘artist-in-residence’ project, waarmee Castrum tijdelijke woon- en werkruimte wil bieden aan kunstenaars uit binnen- en buitenland.

benjamin-george-collageDe Joodse Walter Benjamin werd in latere jaren door de Nazi’s vervolgd en pleegde in 1940 naar alle waarschijnlijkheid zelfmoord toen hij door de Pyreneen naar Spanje probeerde te vluchten. Het is niet waarschijnlijk dat hij haatdragend of wraakzuchtig zou zijn geweest, als hij inderdaad de keuze voor Nederland had gemaakt en de oorlog binnen de veilige muren van Castrum Peregrini had weten te overleven. Het afrekenen met de geschiedenis, het openhalen van oude wonden openhalen, het koesteren van haat. Allemaal sentimenten die niet van toepassing op hem zijn, als hij schrijft dat “only he who can view his own past as an abortion sprung from compulsion and need can use it to full advantage in the present. For what one has lived is at best comparable to a beautiful statue which has had all its limbs knocked off in transit, and now yields nothing but the precious block out of which the image of one’s future must be hewn.”

Hopelijk kunnen we ook nu nog iets leren van deze wijze woorden en onze blik op de toekomst richten.

In tijden van grote verandering..

Michiel van Iersel, geestelijke vader van het Aura project en curator van gelijknamige tentoonstelling stuurde de volgende post. 

[Read more…]