Hoezo koos Michiel van Iersel voor deze projecttitel? Lees het hieronder.
Het woord ‘aura’ in de titel van het kunst-project verwijst naar de Duitse literatuurcriticus en cultuurfilosoof die Walter Benjamin die dit begrip in de jaren ’30 van de vorige eeuw als eerste gebruikte. De theorieen van Benjamin over het ‘aura’ van de kunst en zijn tragische levensloop vertonen veel raakvlakken met Castrum Peregrini en met het leven en werk van Stefan George (zie eerdere post op deze weblog). In zijn beroemde essay ‘Het kunstwerk in het tijdperk van zijn technische reproduceerbaarheid’ bracht Walter Benjamin in 1936 het begrip ‘aura’ in verband met de kunst(enaar). Ook in andere artikelen en brieven heeft hij het erover en probeert hij het te duiden met begrippen als de authenticiteit, uniciteit, en autoriteit van het originele kunstwerk.
Door de opkomst van nieuwe reproductietechnieken in de decennia voor 1900, zoals fotografie en film, kwam de originaliteit van kunstwerken in het gedrang. Door een foto van een kunstwerk af te drukken in een boek of tijdschrift raakt het losgeweekt van van zijn unieke context. Voor die tijd was kunst hoofdzakelijk bestemd was voor ritueel gebruik in de beslotenheid van de kerk of familiekring. In de nieuwe eeuw zorgde de grootschalige reproductie van kunstwerken volgens Benjamin voor de teloorgang van het aura, van de uniciteit van het originele beeld.
Walter Benjamin kan ook direct in verband worden gebracht met Castrum Peregrini door de haat-liefde verhouding die hij als literatuurcriticus had met (het werk van) Stefan George. Voor zover bekend hebben zij elkaar nooit ontmoet, maar hun persoonlijke geschiedenissen zijn nauw met elkaar verweven. Van de gedeelde liefde voor literatuur en kunst tot de grote invloed van de Nazi’s op hun leven en tevens op hun dood. Ook schreef Benjamin meerdere malen over het werk en leven van George, waarbij hij stevige kritiek uitte op diens rechtse denk- en dichtwijze. Het lijkt (en is) misschien paradoxaal, maar Stefan George vormde een grote bron van inspiratie voor de Joodse onderduikers op de Herengracht, terwijl hij op hetzelfde moment ook veel aanzien genoot van leden van de Nazi-top. Toch kan hem feitelijk niks worden verweten. In 1933, toen de Nazi’s in Duitsland aan de macht kwamen, overleed George. In datzelfde jaar deed Benjamin volgende onheilspellende uitspraak over het dichtwerk van George:”Wenn jemals Gott einen Propheten durch Erfüllung seiner Prophetie geschlagen hat, so ist es bei George der Fall gewesen” (“Als God ooit een profeet heeft gestraft door zijn profetieën in vervulling te laten gaan, dan is het bij George zo geweest” Of zoiets). Hij refereerde hiermee aan de titel van dichtbundel ‘Das Neue Reich’, waarin de Nazi’s een voorbode van hun eigen Duizendjarig Rijk zagen.
Op basis van Benjamin’s analyse van het aura, kan mogelijk ook het charisma en de bekendheid van Stefan George in (het vooroorlogse) Duitsland worden verklaard. Ook kunnen de theorieën van Benjamin licht werpen op de mysterieuze aantrekkingskracht die George en Castrum Peregrini sinds het begin uitoefent op intellectuelen en kunstenaars, van Beckmann tot Baselitz. Wat maakt Castrum zo uniek? Vormen de vele tradities, rituelen en mythes het ‘aura’ van Castrum Peregrini? Wat blijft er over van dit aura als Castrum zich geleidelijk meer open zal stellen voor invloeden van buitenaf? Kan deze website iets van de magie overbrengen, die je ervaart als je voor het eerst het pand aan de Herengracht betreedt? En kan het aura überhaupt wel behouden worden wanneer je, in de woorden van Walter Benjamin, aanneemt dat ‘het ware beeld van het verleden voorbij glipt’? Deze en andere vragen spelen een belangrijke rol binnen het Aura-project.
Naast de (kunst)theorieën van Walter Benjamin kan ook zijn persoonlijke leven in het licht van Castrum Peregrini worden bekeken. Zijn tragische dood door zelfmoord had mogelijk voorkomen kunnen worden als hij tijdig een onderduikadres had gevonden. Wat nou als hij niet via Spanje de oprukkende Nazi’s had proberen te ontsnappen, maar vanuit Frankrijk naar Nederland was gevlucht? Op 7 september 1940 huurde Gisele een etage aan de Herengracht. Nog geen drie weken later, op 27 september, maakt Benjamin een einde aan zijn leven. Zou hij de oorlog hebben kunnen overleven als hij Castrum had weten te bereiken? Het had gekund, maar we zullen het nooit weten. Als gedachte-experiment is het wel interessant en het roept de vraag op of Castrum in de toekomst onderdak kan bieden aan kunstenaars en intellectuelen die tijdelijk onderdak zoeken? Het Aura-project vormt namelijk ook het begin van een zogenaamd ‘artist-in-residence’ project, waarmee Castrum tijdelijke woon- en werkruimte wil bieden aan kunstenaars uit binnen- en buitenland.
De Joodse Walter Benjamin werd in latere jaren door de Nazi’s vervolgd en pleegde in 1940 naar alle waarschijnlijkheid zelfmoord toen hij door de Pyreneen naar Spanje probeerde te vluchten. Het is niet waarschijnlijk dat hij haatdragend of wraakzuchtig zou zijn geweest, als hij inderdaad de keuze voor Nederland had gemaakt en de oorlog binnen de veilige muren van Castrum Peregrini had weten te overleven. Het afrekenen met de geschiedenis, het openhalen van oude wonden openhalen, het koesteren van haat. Allemaal sentimenten die niet van toepassing op hem zijn, als hij schrijft dat “only he who can view his own past as an abortion sprung from compulsion and need can use it to full advantage in the present. For what one has lived is at best comparable to a beautiful statue which has had all its limbs knocked off in transit, and now yields nothing but the precious block out of which the image of one’s future must be hewn.”
Hopelijk kunnen we ook nu nog iets leren van deze wijze woorden en onze blik op de toekomst richten.