Opening nieuwe ruimte

23 januari – Herengracht 401/Beulingstraat 10

Foto van Simon Bosch

Het is gebeurd, de kop is eraf. Gisteren heeft Gisèle van Waterschoot van der Gracht onze nieuwe ruimte geopend. Er waren vrij precies 65 mensen, oude getrouwen en nieuwe vrienden die na Gisèle hun naam in het gastenboek gingen zetten. Wat een ontzettend mooi moment was dat.

Michael tijdens zijn toespraak

Michaël Defuster, directeur van Castrum Peregrini, ging in zijn openingstoespraak in op de symbolische betekenis van deze verhuizing van de Komturei naar de Herengracht, op de toekomstige plannen en de kernwaarden die Castrum Peregrini toekomstig zal uitdragen.

WELKOM, namens het bestuur en de medewerkers van Castrum Peregrini heet ik u welkom in deze nieuwe projectruimte. Mijn naam is Michael Defuster. Ik ben de directeur.

Foto Simon Bosch

Verhuizingen luiden in een mensenleven meestal een nieuwe fase in. Ingesleten gewoonten moeten worden verlaten, vertrouwde waarden zijn niet meer vanzelfsprekend, een nieuwe wereld moet eigen gemaakt worden. Vaak is de aanleiding uiterlijk van aard. Soms innerlijk, wanneer iemand bijvoorbeeld de behoefte heeft zichzelf opnieuw uit te vinden. Dan kan een verhuizing een logische stap zijn. Het afscheid van de Komturei, het pand van de stichting aan de Oudezijds Voorburgwal, waarin tot nu toe de activiteiten plaatsvonden, is zowel uiterlijk als innerlijk van aard. Als een overrijpe vrucht is het van de Castrum boom gevallen. Het leven dat er plaatsvond is terug beland in de schoot van oorsprong, de Herengracht 401.

Foto Simon Bosch

Zonder overdrijving kan gesteld worden dat met het afscheid van de Komturei en de ingebruikname van deze nieuwe ruimte definitief een bladzijde wordt omgeslagen in de bijna 70 jarige wonderbaarlijke geschiedenis van onze stichting. Vol elan en zelfvertrouwen begint vandaag officieel een nieuwe fase die de stichting in verbinding brengt met het heden en het pad effent voor een beloftevolle toekomst. Een fase die de buitenwereld kond wil doen van de universele boodschap die aan het ontstaan van Castrum Peregrini ten grondslag ligt. We zijn dan ook verheugd dat Gisèle van Waterschoot van der Gracht, de inmiddels 96 jarige oprichtster van Castrum Peregrini, deze ruimte, en daarmee ook de nieuwe fase, vandaag met haar zegen zal inwijden, dat is aan haar besteed.

De geschiedenis van Castrum Peregrini begon in de Tweede Wereldoorlog, toen Gisèle in 1941 als 29 jarige haar intrek nam op de derde etage van het belendende pand, Herengracht 401. En toen Gisèle kort daarop Wolfgang Frommel, een Duitse dichter, en een schare van joodse jongelingen onderdak bood in datzelfde kleine appartement van nauwelijks 80 m2 was de geboorte van Castrum Peregrini een feit.

Ik wil u hier attent maken op twee boekwerkjes die over deze onderduikgeschiedenis handelen

Het eerste is geschreven door Claus Victor Bock, één van de onderduikers. Hij heeft zijn wedervaren uit deze tijd vastgelegd in het boek Zolang we gedichten schrijven kan ons niets gebeuren, (vertaald door Conrad van de Weetering).

Het tweede boek, getiteld, Gisèle en haar onderduikers, handelt over Gisèle’s activiteiten in de oorlog. Dit boekwerk van de hand van meerdere auteurs is tot stand gekomen in samenwerking met Erik Somers van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie.

Foto Simon Bosch

U kunt beide boeken inzien aan de boekentafel hier in de ruimte.

Wat wij, de nieuwe generatie, meenemen uit dit onderduikverleden en als boodschap het heden en de toekomst willen bieden, is de mentaliteit van mensen als Gisèle en Wolfgang Frommel. Een mentaliteit die gebaseerd is op drie pijlers: Vrijheid, Vriendschap en Cultuur. Met deze waarden redden ze mensen het leven. 70 jaar na het begin van de oorlog geldt nog steeds dat zonder vriendschap en zonder cultuur, vrijheid niet mogelijk is of op zijn minst een leeg begrip. Maar ook zonder vrijheid en vriendschap is cultuurvorming bijzonder moeilijk.

Met deze woorden wil ik vragen aan Gisèle om haar naam in het gastenboek te schrijven.

Foto Simon Bosch

Gisèle zette als eerste haar handtekening in het nieuwe gastenboek. In haar toespraak bracht ze haar vreugde tot uitdrukking om dit nieuwe hoofdstuk in de geschiedenis van Castrum Peregrini mee te mogen maken. Haar verhaal, dat bij de ontmoeting met Wolfgang Frommel in het huis van Adri Roland Holst in Bergen begon, was een ontroerend betoog voor haar vrienden, voor die ze haar leven inzette en door die ze zich een leven lang gedragen voelde.

Gisele naast een oude vriend: Koos Lubsen. Links achter haar kijkt Erik Lindner, de dichter in de camera. Hij doet mee aan het Aura project.

Gisele naast een oude vriend: Koos Lubsen. Rechts achter haar kijkt Erik Lindner, de dichter, in de camera. Hij doet mee aan het Aura project.

Hoe ‘surreaal’ ze haar leeftijd ook vindt: met 96 geniet Gisèle als geen ander ervan, deel uit te maken van de ‘nieuwe generatie’ Castrum Peregrini. Zo heeft zij er ook voor gekozen om naast haar schilderij van Wolfgang Frommel ook twee van haar portretten van de nieuwe generatie voor deze opening op te hangen.

Vervolg toespraak Michaël Defuster:

Beste mensen, Castrum Peregrini heeft grote plannen, die we de komende jaren willen realiseren. In de gebouwen Herengracht 401 en Beulingstraat 8 en 10 wordt een cultureel centrum gepland dat plaats zal bieden aan podia voor een eigen programma en gastprogramma’s, aan appartementen voor artists in residence, aan een creatief netwerk, dat de naam Peregrini Netwerk krijgt, en andere functies. De dragende waarden van dit centrum zijn precies die van Gisèle en Wolfgang Frommel: Vrijheid, Vriendschap en Cultuur.

We stellen onszelf voor een grote uitdaging. Maar het enthousiasme waarmee tot nu toe op de plannen wordt gereageerd stemt ons hoopvol.

De ruimte waarin we ons nu bevinden is een eerste aanzet om een tijdelijk onderkomen te creëren, tot het moment dat de plannen gerealiseerd zijn. Deze ruimte wordt de komende maanden nog uitgebreid met het souterrain van het pand Herengracht, dat dienst zal doen als ontvangstruimte. De twee ruimten worden met een interne gang verbonden. Elke keer dat u ons komt bezoeken zullen we u kunnen verrassen met vernieuwingen en verbeteringen.Ik wil hierbij het team van Steven Zijlstra bedanken voor de ongelofelijke inzet die ze de laatste weken aan de dag legden om deze ruimte voor vandaag bruikbaar te maken. De voortgang van de werken kunt u volgen op onze weblog.

Voor het komende voorjaar heeft Lars Ebert, de programma coördinator van Castrum Peregrini, samen met leden van de adviescommissie een buitengewoon interessant programma samengesteld, dat uitblinkt in originaliteit en niveau.

Ik geeft Lars Ebert graag het woord.

Goeden avond, mijn naam is Lars Ebert, ik ben programma coördinator van Castrum Peregrini en verantwoordelijk voor de activiteiten van de stichting en alles wat ermee samen hangt.

Deze nieuwe ruimte reflecteert een nieuw soort programma. In de komturei hadden we een select aantal salonavonden per jaar met een select publiek. Dat bouwen we nu uit. We gaan nu bewust langs inhoudelijke lijnen programmeren die de genoemde waarden vrijheid, vriendschap en cultuur volgen en we gaan een veel dieper gelaagde groep mensen aanspreken. Castrum Peregrini gaat uit van een uniek verleden waarin de persoonlijke benadering centraal stond. Het ging en gaat altijd om individuen. Wat in het bredere openbare discours ‘cultuurparticipatie’ wordt genoemd proberen wij als een onderscheidend kenmerk te handhaven. Zo is het programma door een actief betrokken groep mensen tot stand gekomen, en het heeft als uitgangspunt niet de maker en de consument, maar mensen, die betrokken willen zijn en in veelvuldige wijze creatief, intellectueel of in pure actie een bijdrage leveren. Daar speelt het eerder al genoemde weblog op in,- trouwens is dat iets waaraan je verslaafd kan raken.

Foto Simon Bosch

We hebben nu in het voorjaar langs twee lijnen geprogrammeerd: vrijheid en transitie. Het vrijheidsthema vindt zijn neerslag in de Spinoza redux, een reeks avonden die interdisciplinair en in gesprek het gedachtegoed van Spinoza wil terugvinden in het leven en werk van hedendaagse dichters, denkers, kunstenaars etc. De drie avonden worden vorm gegeven door Chris Keulemans, Cox Habbema en Farid Tabarki.

De tweede lijn, transitie, vindt haar neerslag in het Aura project. Aura is een begrip dat door Walter Benjamin is gebruikt bij de onderscheiding van originele kunst en reproductie. Het gaat om de authenticiteit van een origineel, een straalkracht die velen ook bij Castrum Peregrini vinden. Het Aura project zal zijn neerslag vinden in een multidisciplinaire tentoonstelling van hedendaagse kunst en een reeks van vijf salonavonden. Kunstenaars uit verschillende artistieke disciplines is gevraagd om een stuk (object, verhaal of persoon) van Castrum Peregrini te adopteren en een nieuwe plek en betekenis te geven in het pand aan de Herengracht 401. De confrontatie tussen deze historische plek en hedendaagse kunst zal tot onverwachte resultaten leiden en dat versterkt de toekomstige positie van Castrum Peregrini als cultureel centrum.

Foto Simon Bosch

Het is ongelofelijk leuk om op deze wijze grensverleggend bezig te zijn en dat wordt met name mogelijk gemaakt door een heel bevlogen groep mensen uit de programma adviescommissie. Vanavond zijn er aanwezig: Jan Baeke, Michiel van Iersel, Anneke Jansen en Truus Ophuysen

Ik verheug me enorm op dit programma en de deelname, de steun, het kritische commentaar en de bijdrages van jullie allemaal. We gaan aan de slag om de bestaande ‘Aura’ van Castrum Peregrini zodanig vorm te geven dat wij voor nog meer mensen een ‘intellectual palyground’ kunnen zijn, een platform om inspiratie op de doen en creatief te leven. Mensen zullen ook in de toekomst graag hun geestelijke batterijen komen opladen om iets toe te voegen aan een cultuur van vrijheid en vriendschap: hierin zien wij het potentieel van maatschappelijke innovatie.

Wij beginnen ons programma vanavond met een lezing van Tijs Goldschmidt. Tijs heeft eerder al een keer een lezing gegeven, toen nog in de Komturei (toen nog, kun je nu zeggen) over “De andere linkerkant’ en zijn onderzoek aan het Victoriameer. Dat was jaren geleden en ik was al losjes als stagiaire betrokken bij Castrum Peregrini. Ik moest toen de PowerPoint door klikken en geboeid door de hele sfeer van die avond vergat ik dat nog her en der. Tijs moest zo ongeveer elke keer zijn pen naar mij gooien zodat ik door zou klikken. Ik weiger dus vanavond PPP dia’s door te klikken.

Tijs Goldschmidt is schrijver en evolutiebioloog. Hij publiceert in literaire tijdschriften, NRC Handlesblad en in boekvorm. Darwins Hofvijver is zijn bekendste boek. Voor zijn essaybundel Oversprongen ontving hij de Jan Hanlo Essayprijs. In 2004 stelde hij voor het Frans Halsmuseum de tentoonstelling Wegkijken samen, een selectie van foto’s waarbij de emotie schaamte centraal staat. In 2007 verscheen Kloten van de engel- Beschouwingen over de natuurlijkheid van cultuur.
En we zijn erg blij dat hij vanavond spreekt over ‘De neus van Darwin. Over het bewerkstelligen van consilience’. Tijs zal ons vanavond uitleggen waarom de bedenker van de evolutietheorie zo briljant was.
Dat vinden wij daarom zo spannend omdat wij bij Castrum Peregrini ook met een evolutie bezig zijn. We hebben geen revolutie gestart en alles oude over boord gegooid, maar we hebben, – zeg maar- een erg versneld evolutionair traject ingeleid waarmee we vanuit ons bestaand vertrekpunt ons ontwikkelen, door natuurlijk selectie bij wijze van spreken, naar een nieuw bestaan,- met duidelijke voorouders. Ook willen wij in de toekomst meer dan ooit uit de canon van disciplines scheppen. Tijs stelling is: alleen door de multidisciplinaire aanzet van Darwins denken kon hij de theorieën ontwikkelden die nog vandaag bepalend voor ons denken zijn.
Ik denk dat we hiermee een toon zetten voor het toekomstige programma van Castrum Peregrini. Tijs, aan jou het woord.

: Tijs Goldschmidt leest: ‘De neus van Darwin. Over het bewerkstelligen van consilience.’

Tijs Goldschmidt sprak over ‘De neus van Darwin. Over het bewerkstelligen van consilience.’ En de zaal luisterde gebannen. Misschien kunnen we zijn tekst nog krijgen en hier publiceren. Het zou zeer de moeite zijn.

Wie hem heeft gemist en toch in de denkwereld van Tijs wil duiken, die kan ik

Foto Simon Bosch

de volgende titel aanbevelen: Tijs Goldschmidt. Kloten van de Engel. Beschouwingen over de natuurlijkheid van cultuur. In 2007 verschenen bij Athenaeum.

Daar is die dan: Darwin en zijn neus.

Dank aan iedereen die gisteren aanwezig was. De positieve reacties na afloop, de gesprekken bij een glas wijn, die tot laat, laat in de nacht gingen, waren zeer waardevol en beloven een spannende toekomst voor de nieuwe ruimte.